Ntabwo génocide yakorewe abatutsi mu Rwanda muri 1994 yateguwe n’abahutu.

Lt Col Augustin Cyiza na Perezida Kagame hagati ya 1990 na 1994

Nyuma y’iraswa ry’indge ya nyakwigendera Président w’u Rwanda Juvénal Habyarimana, ryabaye tariki ya 6 Mata 1994, icyo gikorwa cyahise gituma genocide yakorewe abatutsi mu Rwanda ihita itangira. Ibi bikaba byaranemejwe n’umuryango w’abibumbye (ONU), wemeje ririya raswa ry’indege nk’imbarutso ya genocide yakorewe abatutsi muri uwo mwaka.
Gusa, abanyarwanda ntibabivugaho rumwe! Abashyigikiye FPR (Front Patriotique Rwandais) ya Kagame, bemeza ko genocide yakorewe abatutsi ngo yateguwe n’abahutu bose, no kugera ku mwana wariho icyo gihe muri 1994, mu gihe abadashyigikiye FPR bo bemeza ko iriya genocide yabaye, kubera iyicwa rya Président Habyarimana.

Ibintu ariko, ntibigarukira ahongaho. Muri 1994, ONU yashyizeho urukiko mpuzamahanga k’u Rwanda TPIR, rwari rushinzwe gushaka ibimenyetso by’itegurwa ry’iriya genocide, gufata, ndetse no guhana abayiteguye ndetse n’abayikoze. Urwo rukiko ariko, rwamaze imyaka 20 yose rushakisha ibimenyetso byo kuyitegura ku ruhande rumwe rw’abahutu gusa, aho kuyishakira ku mpande zose zarwanaga mu ntambara yari hagati ya FPR yari yiganjemo abatutsi na Ex FAR yari yiganjemo abahutu. Urwo rukiko, rwagaragaje ko iriya genocide itateguwe yaba n’ubutegetsi bwa Habyarimana, yaba n’abahutu muri rusange. Abashinjacyaha ba ruriya rukiko mu maperereza atandukanye bakoze, bagiye berekana ko hari ibimenyetso ndakuka byerekana ko iriya genocide yateguwe na bamwe mu batutsi bo muri FPR bavuye Uganda, ariko bakaba batarashoboye kubyerekana ku mugaragaro! Ibi bikaba byaratewe n’inyungu za politique za Kagame n’abo bafatanyije gukora kiriya gikorwa kigayitse, cyamazeho bamwe mu bana b’u Rwanda, barimo abatutsi, ndetse n’abahutu.

Uretse ibyo, nyamara hari n’izindi mpamvu zitari nkeya, zerekana ko iriya genocide yakorewe abatutsi, itigeze itegurwa n’abahutu, iyo witegereje neza uko byagenze muri 1994. Izo mpamvu, ni uko iyo abahutu bategura genocide, ntibaba baricanye hagati yabo. Ikindi, abahutu baba baramaze abatutsi. Ikindi bari gukora, baba barahishe imirambo bishe aho kuyerekana. Na none kandi, iyo iriya genocide itegurwa n’abahutu, ntibari gutegereza ko Kagame aboherereza ababigisha kuyikora. Ikindi batari gukora iyo aribo bayitegura, ntibari kwemera ko abatutsi bakira ku butegetsi bwabo. Hanyuma kandi, TPIR (Tribunal Pénal International pour le Rwanda) ntiyari guhanagura icyaha cyo gutegura genocide ku bahutu bacyekwagaho kuyitegura. Kumenera amabanga abatutsi bo muri FPR, nabyo ntibyari kuba byarakozwe, iyo iriya genocide itegurwa n’abahutu. Ikindi umuntu atabura kuvuga, ni uko iyo abahutu bayitegura nta muhutu uba yaravugiye neza abatutsi kubwa MRND (Mouvement Révolutionnaire National pour le Dévelopement).

Ibyo nibyo tugiye kureba mu magambo arambuye muri iyi nyandiko.

Iyo genocide ya 1994 itegurwa n’abahutu ntibari kwicana hagati yabo!

Ubwo abatutsi bicwaga muri 1994 n’interahamwe ziganjemo abahutu, hari n’abahutu bagiye bicwa. Muri abo, harimo abari bafite amasura nk’ay’abatutsi, ariko hakaba n’abaziraga n’imitungo yabo, ibyo si ibanga birazwi. Abo bose kandi, bicwaga n’izo nterahamwe zari ziganjemo abahutu. Aha ndavuga ko zari ziganjemo abahutu, kuko hari n’abatutsi bari bazirimo. Urugero natanga, ni uko umuyobozi wazo ku rwego rw’igihugu ariwe Bwana Robert Kajuga, yakomokaga mu bwoko bw’abatutsi.

Iyo rero iriya genocide yabaye iza kuba yarateguwe n’abahutu, ntabwo abahutu bari kwicana, bazizanya impamvu iyo ariyo yose! Bagombaga kuba baziranye hagati yabo, cyangwa baziranye muma “codes” nk’uko abatutsi bo muri FPR baba baziranye. Nta muhutu wari kwica umuhutu, amuhora ko asa n’abatutsi. Bari gukora nk’uko FPR ibigenza, aho usanga abatutsi basa n’abahutu, abandi batutsi baba babazi nk’abatutsi ndetse banabemera nk’abatutsi, nk’uko biri. Ibi bikaba ari uko babaga baziranye, bafite ama “codes” basangiye ku buryo batibeshya. Bivuga ko, iyo abahutu baza kuba bakora batya, iyo genocide iza kuba yarateguwe n’abahutu koko, nta muhutu uba yarishe umuhutu. Bari kuba baziranye, cyangwa se bafite uburyo bwo kwibwirana batibeshye nk’uko FPR yabigenje.

Iyo iriya genocide ya 1994 iza kuba yarateguwe n’abahutu, abahutu mu Rwanda bari kuba baziranye, cyangwa se bafite uburyo bwo kumenyana, nk’uko abatutsi ba FPR bafite uburyo bwo kumenyana, iyo bataziranye. Twese turabizi, biragoye ko abantu bose batuye igihugu n’ubwo cyangana n’u Rwanda, ntibashobora kumenyana bose ku buryo bworoshye, cyangwa se ntibinashoboka. Ariko, mu Rwanda abatutsi bari bibumbiye muri FPR mbere ya 1994, n’ubwo batari baziranye bose, bari bafite uburyo bwo kumenyana hagati yabo! Ibi, bikaba byaratumaga batarashoboraga kwicana hagati yabo, nk’uko abahutu bakoze buriya bwicanyi babigenje.

Abatutsi ba FPR iyo babaga bahuye bwa mbere, babazanyaga amazina yabo, aho bakomoka, bakabazanya amazina ya ba se na ba sekuru. Ntibyagarukiraga aho gusa, barakomezaga bakabazanya, bagakurikirana ibisekuru ku buryo bashobora no kugera ku gisekuru nk’icya 10 cyangwa se icya kure gishoboka, noneho bakaza gusanga ari bamwe, bafite aho bahuriye! Bityo bakirinda kuba bagirirana nabi hagati yabo. Ibi ni ukuri, kandi abanyarwanda twese twabanye n’abatutsi turabizi. Mu yandi magambo, iyo iriya genocide iba yarateguwe n’abahutu, nta muhutu wari kwica undi, kuko bari kuba bafite uburyo bwo kumenyana nk’uko bigenda mu batutsi. Nk’abanyarwanda, turaziranye, ntihakagire ubeshya undi !

Abatutsi bo nta bibazo bagiranaga muri 1994, by’uko muri bo hari abatutsi basaga n’abahutu, ngo babe bafatwa nk’abahutu. Oya. Buriya buryo bakoreshaga, bwabafashaga kumenyana batibeshye, mu gihe abahutu bo, hari abahoye abandi ko basa n’abatutsi kandi ari abahutu. Noneho ariko kuba batari baziranye hagati yabo, byatumye bica abahutu.

Abahutu bakoze ubwicanyi nta n’ubwo ari benshi nk’uko Kagame na FPR babivuga! Iyo Kagame avuga, avuga ko abahutu bishe ari benshi, aba ashaka kugirango agere ku mugambi we wo kugabanya umubare w’abahutu, kugirango babe bacye ku batutsi. Bityo, abahutu ntibazongere gutsinda abatutsi mu matora, nk’uko umwanditsi w’umunya Canada Robin Philpot yabyanditse mu gitabo cye yise “ça ne s’est pas passé comme ça à Kigali”.

Uwavuga ibi, ntiyareka n’imvugo abantu bamwe basigaranye yo kubeshya ngo ko mu banyarwanda harimo ubwoko bwa 4, bw’abiswe “abahutsi”! Ibi sibyo na buhoro! Twese abanyarwanda tuzi cyangwa twemera ko ubwoko bw’umuntu ari ubwa se umubyara. Iyo bafashe umuntu bakamwita “umuhutsi”, baba bavuga ufite se w’umuhutu, na nyina w’umututsikazi. Ariko, biyibagiza ko hari n’abafite ba se b’abatutsi, na ba nyina b’abahutukazi. Harya abo bo bitwa ba nde? Niba kuri bariya ba mbere, bariswe “hutsi”, hafashwe umugemo wa mbere “hu” ku bwoko bwa se w’umuhutu, noneho hagafatwa n’umugemo wa kabiri “tsi” ku bwoko bwa nyina w’umututsikazi, ni kuki noneho se ba bandi bafite ba se b’abatutsi na ba nyina b’abahutukazi, nabo bakwitwa “abahutsi”?! Kuki batakwitwa “abatutu”, ko mbona aribyo byaba byo, nkurikije iriya “formule” y’uko uwo na we yakwitwa hakurikijwe umugemo wa mbere w’ubututsi “tu”, n’umugemo wa kabiri w’ubuhutu, ari wo “tu” na none? Tugendeye kuri iriya “formule”, abo bakwitwa “abatutu”, ntabwo bakwitwa “abahutsi”. Bivuga rero, ko abafite iriya mvugo babeshya, kuko mu Kinyarwanda bizwi neza ko umuntu agira ubwoko bwa se, ndetse na FPR yaraje irabitsindagira. Twemera ko umuntu akurikiza ubwoko bwa se, n’ubwo “biologiquement”, yaba “umuhutsi” yaba n’”umututu”, bombi bavanze amaraso y’abahutu n’ay’abatutsi 50% kuru 50%. Aha mwavuga muti FPR yabitsindagiye ite? Urugero rumwe natanga hari ingero nyinshi, nimwibuke ko ku mfubyi z’ubwicanyi bwakorewe baba abatutsi cyangwa abahutu, umwana wishyuriwe na FARGE ni, umututsi n’iyo yaba afite nyina w’umuhutukazi, mu gihe ufite nyina w’umututsikazi na se w’umuhutu, uwo yiswe interahamwe nk’uko abahutu babitukwa muri rusange, bityo ntiyishyurirwe amashuri nk’abandi kuko ari umuhutu!!! Bivuga ko FPR yerekanye ko “abahutsi” ari abahutu, maze “abatutu” bakaba abatutsi. N’ubwo “abatutu” batavugwa, kandi nabo bariho. Mu yandi magambo, abanyarwanda bagizwe n’amoko 3 ariyo abatwa, abahutu n’abatutsi, ibyo ni ndakuka. Urundi rugero natanga, ni uko abafite ba nyina b’abatutsikazi na ba se b’abahutu, FPR yabishe uko yishe abahutu, kuko yabafashe nkabahutu. Mu gihe abafite ba se b’abatutsi na ba nyina b’abahutukazi, yabahaye ku byiza by’igihugu mu nzego zose nk’uko yabihaye abatutsi mbere, batari batangira gushwana na Kagame aho bamenyeye ko ari we watumye bicwa muri 1994. Erega bazabeshye abahinde, numvise ngo nibo babeshyeka, naho abanyarwanda turaziranye! “Uwububa, abonwa n’uhagaze”.

Iyo genocide ya 1994 itegurwa n’abahutu, baba baramazeho abatutsi.

Nk’uko bizwi kuva mu mabarura yagiye abaho mbere y’uko FPR ya Kagame ihindura ibintu, nako ibivuruguta nduzi ko nta guhindura mbonye, mu Rwanda hari hatuye abanyarwanda bo mu moko 3. Abatwa, Abahutu n’Abatutsi. Muri icyo gihe, abahutu bari 85%, abatutsi bakaba 14%, hanyuma abatwa bakaba 1%. (Ubu bigomba kuba byarahindutse abahutu bakaba batakiri benshi, kuko imyaka 24 FPR imaze itegeka, igabanya umubare w’abahutu, nta kuntu baba bakiruta abatutsi ubwinshi.)

Ugendeye kuri iyo mibare, usanga iyo abahutu baza kuba aribo bateguye iriya genocide yakorewe abatutsi, nta mututsi wari gucika abahutu. Ukurikije iriya mibare, abahutu barenga 6 bari kwibasira umututsi 1, kandi birumvikana ko ntaho yari kubacikira. None se, hari umuntu wacika abantu 6, bamushatse? Ibyo ntibishoboka. Nyamara ahubwo, hari abahutu benshi bagiye bahisha abatutsi, kubera umubano mwiza bari bafitanye kubwa President Habyarimana, Kagame na FPR batari baza kuvuruguta uwo mubano mwiza, ngo bawugire nk’uko usigaye!

Binavuga ko, abahutu ataribo bari gupfa ari benshi. Mwibuke ko nk’uko byagaragajwe n’abashakashatsi Christian Davenport na Alan Stan bigisha muri zimwe muri Universités zo muri Leta Zunze Ubumwe z’Amerika, abahutu nibo bapfuye ku bwinshi muri 1994. None se, ni gute abantu bari kuba bateguye ibintu bazi neza icyo bakora, barangiza bakaba aribo bapfa ari benshi ? Ntibishoboka. N’ubwo bapfa ari benshi, abahutu bo mu Rwanda si abakamikaze bica abantu na bo bagahita biyahura! Ndumva ibyo bitari gushoboka. Tujye tuvugisha ukuri, kuko nibyo bizazana amahoro arambye, atari ariya ya FPR bigaragara ko ari aya bamwe, kandi akaba ay’igihe kitari kinini. Mu yandi magambo, iyo iriya genocide yakorewe abatutsi itegurwa n’abahutu, ntabwo abahutu baba baratsinzwe na FPR y’abatutsi bari nyamuke icyo gihe. Nta n’ubwo bari kubahisha nk’uko babahishe.

Iyo genocide ya 1994 itegurwa n’abahutu, baba barishe bahisha imirambo nka FPR, ntibari kuyerekana nk’uko interahamwe zabigenje!

Mu gihe genocide yakorwaga, interahamwe zagiye zikora ibintu bitandukanye n’ibyo FPR ku rundi ruhande yabaga ikora mu kwica abanyarwanda. Mugihe interahamwe zabaga zica abatutsi, FPR ku rundi ruhande yo yabaga yica abahutu. Noneho, mu gihe FPR yo yamaraga kwica abahutu igatwika imirambo yabo cyangwa ikayijugunya mu byobo rusange ndetse no mu migezi mu rwego rwo gusibanganya ibimenyetso, interahamwe zo siko zabigenzaga. Interahamwe zo, zafataga imirambo y’abatutsi zikayirunda hamwe ngo zerekane ko zakoze akazi !!! Munyumvire namwe! None se, hagati y’interahamwe n’inkotanyi, ni ba nde bigaragara ko bari bazi ibyo bakora?

Bigaragare ko abahishaga imirambo, bari banazi ingaruka mbi zo kuyigaragaza, mu gihe abayigaragazaga bo, bigaragara ko batari bazi n’ibyo babaga barimo!!! Urugero, ni nk’igihe Cardinal Roger Echegaray waje ari intumwa ya Nyakwigendera Papa Yohani Pawulo wa 2 yatembereraga u Rwanda, maze interhamwe zikarushanwa kumwereka ko zishe abatutsi ! Ubwo Cardinal Echegaray kandi, ntiyari wenyine; yari kumwe n’abanyamakuru b’amaradiyo n’amatelevisiyo mpuzamahanga iryaguye, bafotora bitegereza! None se harya ra?!

Uwateguye genocide ni inde? Ni uwerekanaga imirambo y’abo yabaga yishe, arizo nterahamwe? Cyangwa ni uwayihishaga ku buryo bwose ari we FPR?!!! Ikigaragara ni uko interahamwe zitari zizi genocide icyo ari cyo, ndetse n’ingaruka zayo. Noneho ahubwo abari bazi genocide icyo ari cyo, banatinyaga n’ingaruka zayo aribo FPR, bagahisha imirambo, mu rwego rwo gusibanganya ibimenyetso!

Icyiza muri ibi ariko, ni uko abatutsi mu Rwanda, bamaze kumenya ko ari Kagame na FPR babicishije, babizi neza kandi babishaka, ngo kugirango Kagame akunde agere ku butegetsi ! Ikindi kandi, ni uko abatutsi bari barabanye n’abahutu kubwa Président Habyarimana, bamaze kwibonera neza ko Kagame na FPR ye nta mahoro babashakira. Mwibuke ko Madame Rwigara Adeline yitegereje Kagame na FPR akabita “intarahamwe zo mu rundi rwego”, kandi ari umututsikazi utavangiye nk’uko yabyivugiye! Yewe, yarabitegereje koko! Yarababonye!

Iyo genocide ya 1994 iza kuba yarateguwe n’abahutu, ntibari gutegereza ko Kagame arinda kuboherereza abicanyi b’abatutsi bo kubigisha kuyikora.

Iyo genocide yakorewe abatutsi iba yarateguwe n’abahutu, ntabwo abahutu bari gutegereza ko umwicanyi Kagame, aboherereza abicanyi b’abatutsi (aba spécialistes mu gukora génocide), kuza kubigisha uko bayikora. Icyo gihe, kuva tariki ya 7 Mata 1994, wasangaga n’interahamwe nazo, zitarihutiraga kwica abatutsi, noneho ahubwo ugasanga hari uwihutiye kujya kwica abo yangaga, abandi bakihutira kujya gusahura imitungo yabo ndetse n’abahutu batabaretse.

Kuva President Habyarimana yitaba Imana, nibyo koko abahutu bamwe bahise batera abatutsi, bajya kubica. Ariko nk’uko byagaragaye, ubu bwicanyi bwari bushingiye k’umujinya wariho, ushingiye k’ukuntu FPR yagiye yica abahutu benshi aho yabaga yafashe irwana, kuva yatera intambara mu gihugu tariki ya 1 10 1990. Ariko, ntibyakozwe na benshi nk’uko FPR na Kagame badahwema kubiririmba! Icyo gihe, wasangaga ahubwo abahutu benshi bakivugana n’abatutsi, bakiganira, ndetse ahubwo abahutu bamwe bakanagisha inama abatutsi z’uko bakwitwara muri kiriya gihe. Ikindi na none kandi, abahutu batari bacyeya, bagiye bahitamo guhisha abatutsi, kugirango baticwa. Iyo FPR iza kuba itarazanwe no gutsemba abahutu, nibura yari no guhemba abahutu bahishe abatutsi kiriya gihe! Ariko, reka da!! Ibyo ntibyarimo!

Muri icyo gihe kandi, hari n’abahutu babanje guhungira hamwe n’aho abatutsi bari bahungiye! Noneho ahubwo, ugasanga abatutsi bo babaryanira inzara, usanga bibaza impamvu abahutu nabo bari bahunze, bakaza bahungira aho abatutsi bari bahungiye! Noneho rimwe na rimwe, ugasanga abatutsi babaza abo bahutu, impamvu bahunze, kuko babaga babona neza ko abo bahutu batari bazi uko ibintu byari bihagaze, mu gihe nyamara bo wumvaga hari n’abibaza impamvu Kagame yatinze kuza kubatabara. Wabonaga ko hari icyo bari bazi, ndetse kinakomeye! Ndetse, hari n’aho abatutsi batukaga abahutu! Noneho abo bahutu babaga bahungiye mu batutsi babona ko aho bari bari badakunzwe, bagahitamo kwisubirira inyuma, bagahitamo kujya kugwa hamwe na bene wabo b’abahutu.

Babaga bagiye hamwe n’abatutsi bashyigikiye FPR, bagirango FPR izanywe no guhindura ubutegetsi gusa, noneho abantu bagakomeza kwibanira uko babanaga. Noneho ariko nyuma yo gutukwa no kwisanga bari ahandi, byaberetse ko koko FPR iramutse ije yabamara. Bityo bahitamo kwisubirira inyuma!

Sinzibagirwa ukuntu aho twari dutuye, twagiye kubona tukabona mu kirere cya Kanombe, indege irarashwe nijoro, maze umwe mu batutsi twari duturanye, akatubwira ati:”…Kandi wasanga Habyarimana bamuhanuye!…” Byumvikana neza, ko we yari azi ko hariho umugambi wo guhanura Habyarimana mu ndege, mu gihe twe twasaga n’abarota! Yabivuze mu mvugo nyandagazi ntasubiramo ahangaha, kuko yatukaga Président Habyarimana!

Ni muri ibyo bihe ibintu byari bimeze bityo, Kagame umukuru wa FPR yaboneye ko abahutu batarimo kwica abatutsi ku buryo bugaragara nk’uko yabyifuzaga, kugirango akunde abone uko abarega ko abahutu bakoze genocide, yahisemo kwohereza rwihishwa (infiltration) abatutsi basa n’abahutu ku ma barrières y’interahamwe! Ibi bikaba byari ukugirango abo batutsi bigishe interahamwe kwica abatutsi benshi kandi vuba, kugirango ubwo bwucanyi buzitwe genocide! Byumvikana ko, iyo abahutu baza kuba ari bo bateguye genocide yakorewe abatutsi, ntabwo na ziriya nterahamwe zari gutegereza kwohererezwa abatutsi bo kuzitera inkunga no kuzigisha kwica benshi. Binavuga ko Kagame yohereje abajya gufasha interahamwe, kuko yabonaga ko interahamwe zitari zizi ibyo zakoraga icyo gihe!

Binavuga kandi ko, iyo ziza kuba zari zizi ibyo zakoraga, harabayeho koko umugambi mu bahutu uretse ibyo FPR ibeshya, interahamwe ziba zarihutiye kwica abatutsi vuba, kandi nta n’ubwo iriya genocide yari kumara amezi 3 yose nk’uko byagenze. Iba yarabaye mu gihe gito cyane, kandi hakicwa benshi kurusha abishwe.

Iyo genocide ya 1994 itegurwa n’abahutu, ntibari gutuma abatutsi bakira ku butegetsi bwabo.

Mu gihugu nk’iki cyacu twese tutayobewe, ntabwo ubutegetsi bwitwaga ko ari ubw’abahutu, bwari gutegura genocide ku batutsi, maze ngo bureke abo batutsi babe ari bo bifatira ubukungu bw’igihugu. Ku butegetsi bwa Nyakwigendera President Juvénal Habyarimana w’umuhutu, ubukungu bw’igihugu bwari bufitwe n’abatutsi. Ibi bigaragarira mu bacuruzi bari bakomeye icyo gihe, wasangaga abari ku isonga abenshi ari abatutsi.

Ingero zirahari: Hari ba Sisi Evariste, Rwigara Assinapol, Védaste Rubangura, Bertin Makuza, Valence Kajeguhakwa n’abandi benshi… Mwibuke kandi ko nyakwigendera Rwigara Assinapol aribwo yabonye amafranga ku butegetsi bw’abahutu, kandi ari umututsi, n’ubwo yaje kuyakoresha afasha Kagame n’inkotanyi ze kujya ku butegetsi !

Nta kuntu wavuga ko Président Habyarimana yari yarateguye genocide y’abatutsi, ngo hanyuma usobanure ukuntu yari yarabahaye amahoro n’imibereho myiza, kugera aho ari bo bari bafite ubukungu bw’igihugu. Si n’ibyo gusa, abatutsi nibo bari basigaye biga amashuri meza yabagaho. Tugereranyije n’ubu, muri ya ngirwa bumwe n’ubwiyunge bwa FPR na Kagame, mumbwire: Ni abahe bacuruzi bafite amafranga menshi mu Rwanda?

Igisubizo ni uko abo bacuruzi ari abatutsi uyu munsi kubwa FPR. Icyagaragaye kandi, ni uko nta muhutu ushobora kubona amafranga menshi kuri ubu butegetsi bwa FPR, kandi abatutsi barayabonaga kubwa Habyariana! Muri iki gihe kubwa FPR, abahutu ubabona mu bakora taxi z’amapikipiki, abanyonzi, kwikorera imizigo, n’ibindi biciriritse nka bene ibyo.

Unababona mu bazunguzayi Kagame yazengereje, kandi na ya misoro itagira ingano ya FPR iba ibari ku mutwe! Ubundi se wabuzwa na FPR kugurisha ibirayi wihingiye nk’uko biri kuba ku baturage bo mu majyaruguru ubu, ukavuga ko uzacuruza ukazamuka? Erega FPR na Kagame bagaruye ishiku, uburetwa n’ubuhacye! Bikindi Simon yajyaga abivuga mu ndirimbo ze, abantu bakagirango ni ugutebya!!! Wagirango ahubwo yari umuhanuzi !

Kagame atinya imyigaragambyo kandi yarabivuze ubwe. Nitudahaguruka ngo tuyikore se maze ave ku butegetsi, ugirango ntazatumara!

Iyo genocide ya 1994 itegurwa n’abahutu, nta muhutu wari guhanagurwaho na TPIR icyaha cyo gutegura genocide.

Mu gihe Kagame na FPR ntako batagize ngo bumvishe amahanga n’abanyarwanda ko genocide yakorewe abatutsi yateguwe n’abahutu ndetse n’ubutegetsi bari biganjemo bwa MRND (Mouvement Révolutionnaire National pour le Développement), urukiko mpuzamahanga rwari rwarashyiriweho u Rwanda TPIR rwo siko rwabibonye! Uru rukiko ahubwo, rwagize abere ku cyaha cyo gutegura iriya genocide, abahutu bagikekwagaho kuko habuze ibimenyetso byo kubahamya icyo cyaha. Abo ni Colonel Théonèste Bagosora wari warabeshyewe na FPR ko ariwe mutwe wayo (cerveau du génocide), ndetse na Bwana Protais Zigirangirazo, musaza wa Madame Agathe Kanziga, akaba Madame wa Nyakwigendera Président Juvénal Habyarimana.

Mu maperereza abashinjacyaha ba TPIR batandukanye bagiye bakora, bose bahurije ku kuba nta bimenyetso byerekana itegurwa rya genocide yakorewe abatutsi ku ruhande rw’abahutu. Ahubwo, abo bashanjacyaha bagiye babona ibimenyetso byinshi kandi bifatika ku ruhande rw’abatutsi ba FPR Inkotanyi, ariko bakabuzwa kubikurikirana no gukurikirana abo bayabaga bigaragaraho bo mu bwoko bw’abatutsi, ku mpamvu za politique! Ibi bikaba byari ukugirango abo bashinjacyaha bashyire imbere y’ubutabera bwa TPIR abo babaga bacyeka ko bakoze icyaha cyo kurasa iriya ndege ya Nyakwigendera Président Juvénal Habyarimana, kuko byagaragaye ko iraswa ry’iriya ndege rijyanye n’itegurwa ry’iriya genocide, kuko byaje gusobanuka ko ryakozwe kugirango iriya genocide ikunde ibe!

Kuba abo bashinjacyaha batarashoboye kugera ku ntego yabo, byabaga bishingiye ku nyungu za politique za President Kagame n’abo bafatanyije kubikora, bakomoka mu bihugu bikomeye. Icyo kibazo, cyagiye kiviramo abo bashinjacyaha kwirukanwa ku mirimo yabo, cyangwa se guhindurirwa imirimo!!! Abo bashinjacyaha ni Madame Carla Del Ponté ukomoka mu gihugu cy’Ubusuwisi, Madame Louise Arbour ukomoka muri Canada, ndetse na Bwana Abubakar Hassan Dialo ukomoka mu gihugu cya Gambiya. Kuri aba kandi, nta wabura kwongeraho uwakoze ririya perereza bwa mbere ari we Bwana Michael Hourigan wakomokaga mu gihugu cya Australia, waje kwitaba Imana ku mpamvu zitigeze zisobanuka! Uyu Michael Hourigan akaba ari we werekanye bwa mbere ko iraswa ry’indege ya Président Habyarimana ryakozwe na Kagame na FPR, bashyigikiwe n’abategetsi bamwe b’ibihugu bikomeye.

Icyo bariya bashinjacyaha bose bagiye bahurizaho, ni uko ibimenyetso byose babonaga mu maperereza yose bakoze mu myaka 20 TPIR yamaze, byerekanaga ko génocide ya 1994 yakorewe abatutsi bo mu Rwanda itateguwe n’abahutu bo ku ngoma ya Nyakwigendera Président Habyarimana! Ahubwo, abo bashinjacyaha bose bahurizaga ku kubona ko ibimenyetso byose bijyanye n’itegura ryayo, biri ku ruhande rw’abatutsi ba FPR inkotanyi bavuye Uganda, bijyanye n’iraswa ry’iriya ndege, ONU ikaba yaraje no kwemeza ko ari ryo mbarutso y’iriya génocide ! Noneho ariko, kubera za mpamvu za politiki navuze haruguru, Kagame n’abo bafatanyije bo mu bihugu bikomeye, bakaba barangiye bariya bashinjacyaha, gukora iperereza rirambuye ku ruhande rwa FPR na Kagame, kuko batifuzaga ko iyo genocide yabahama ku mugaragaro! Impamvu ikaba ari uruhare buri wese mu bakekwa yagize mu kuyitegura kugirango abatutsi babaga mu Rwanda bicwe, maze Kagame na FPR bavuye Uganda bakunde bajye ku butegetsi. Iyo kandi, siyo mpamvu yonyine, yatumye banga guhamwa n’itegurwa ry’iriya genocide. Indi mpamvu, ni uburemere bazi icyo cyaha gihabwa n’amategeko mpuzamahanga, tutaretse n’ingaruka kiriya cyaha kigira ku bagiteguye, ndetse n’abagishyize mu bikorwa.

Kuba rero mu bakekwaga ku ruhande rw’abahutu, bafashwe bakanafungwa imyaka 20 yose, abitwaga ko bari ku isonga ry’itegurwa ry’iyo genocide barejejweho icyaha cyo kuyitegura, ni ikimenyetso gikomeye cyane, cyerekanye ko iriya genocide itateguwe n’abahutu. Kuba abahutu barejejweho icyaha cyo gutegura iriya genocide yakorewe abatutsi, ntibivuga ariko ko iriya genocide itateguwe. Mwibuke ko ONU yamaze kwemeza ko buriya bwicanyi ari genocide, kandi imwe mu mpamvu zituma ubwicanyi nka buriya buba genocide ni uko buba bwarateguwe nk’uko bigaragara hariya. None yateguwe na nde, niba itarateguwe n’abahutu? Uwavuga ko ari abo TPIR yanze gufata no gucira imanza ntabwo yaba yibeshye! Abo kandi, ni abatutsi bavuye Uganda bari ku butegetsi i Kigali barimo na Kagame ubwe, bakomeje kujya bakingirwa ikibaba, ntibafatwe ngo bacirwe imanza kandi ibimenyetso byinshi cyane, byerekana ko ari bo bayiteguye! Iyo urebye ukuntu abatutsi ba FPR banga ko bakorwaho iperereza, cyangwa se abakekwa muri bo bakanga kubazwa, usanga bisobanura ko ari bo bayiteguye nta bandi ! Mwibuke ko muri iyi minsi twandika iyi nkuru, Général James Kabarebe yanze kwitaba ubutabera bw’Ubufaransa, mu iperereza bukora ryo kugaragaza neza neza uwakoze ririya shyano, ahanura indege yatumye abatutsi bicwa urw’agashinyaguro. Mwibuke kandi uko Kagame atuka abafaransa, iyo yumvise babyukije iriya dossier. Mwibuke kandi ko indege ya Président Habyarimana igihanuka, Kagame ubwe yahise abitangaza kuri radio yabo yitwaga Radio Muhabura muri iryo joro, kandi we yari ku Murindi wa Byumba, kure ya Kanombe iyo ndege yaguye! None se, yabibwiwe n’iki ako kanya, niba atari we watanze amategeko yo kuyimanura, akaba yari amaze guhabwa “rapport” y’uko imaze guhanuka n’abayihanuye? Ibi byose byarekana ko hari icyo Kabarebe na Shebuja Kagame bishinja, badashaka ko kijya ahagaragara! Ibi bikaba byatuma umuntu yemeza ko genocide yakorewe abatutsi, yateguwe na Kagame n’abandi batutsi bavuye Uganda, si abahutu bayiteguye. Ibi biratangaje kandi birababaje, kubona Kagame abatutsi bari bategerejeho umucunguzi, ari we wabamarishije! Umunsi umwe ariko bizajya ahagaragara byose, kuko “n’uwendeye nyina ikuzimu, yamenyekanye”, nk’uko bivugwa mu Kinyarwanda.

Mama Diane (Madame wa Rwigara) niwe wabivuze neza amaze kwitegereza imikorere ya Kagame na FPR ye, maze avuga ko Kagame na FPR ari “interahamwe zo mu rundi rwego”!!! Ese, kuki twaba twamagana ibyo interahmwe zakoze, ariko tukihorera ibyakozwe kandi bigikomeza gukorwa n’interahamwe zo mu rundi rwego, arizo Nkotanyi za Kagame?!!! Uzi ko wagirango ntituzi icyo dushaka, kandi twese tuzi neza ko twifuza ko Kagame watubujije amahoro yavaho, maze tugahumeka? Habura iki ngo tubavudukane, basubire Uganda, maze twisubirire twigirire amahoro, nk’ayo twari twifitiye ubwo twibaniraga mu mahoro mbere y’uko bariya baza? Ubu koko tuzategereze ko barinda gukora indi genocide, kandi dufite ubushoozi bwo kubavana ku butegetsi?! koko???!!! Byazitwa iki? Byazavugwa he? ABANYARWANDA NITWISUBIREHO, NAHO UBUNDI NTA KIGENDA KAGAME ARATUMARA AHO BUCYERA!

Iyo genocide ya 1994 itegurwa n’abahutu, nta muhutu wari kumenera amabanga FPR y’abatutsi nk’uko byagenze.

Abahutu iyo baza kuba aribo bateguye genocide yakorewe abatutsi, nta muhutu uba yarameneye FPR y’abatutsi amabanga. Hari abahutu batari bacye, bameneye FPR amabanga, maze bituma itsinda urugamba rwa 1994. Aba bayimeneye amabanga bibeshyaga ko FPR izanywe no guhindura ubutegetsi gusa, kandi yo yarabahishe ko yari ije kumara abanyarwanda nk’uko byagaragaye. Abo ni nka Colonel Théonèste Lizinde, Colonel Alexis Kanyarengwe, n’abandi … Tukivuga ibyo gutsinda urugamba bya Kagame na FPR, icyo abantu bagomba kumenya ni uko kuba ngo FPR yaratsinze urugamba (bataille), bitavuga ko yatsinze intambara (guèrre). Uko Kagame yishe abanyarwanda mu myaka amaze ku butegetsi, ndetse n’intambara ihora hagati y’ingabo za FPR/RDF na Ex FAR badahwema kurwanira muri Congo itararangira kugeza uyu munsi, birabyerekana. Kuba iyo ntambara ikiriho, bigaragaza ko FPR itigeze iyitsinda ! Icyo Kagame yakoze, ni ukujyana ya ntambara kure y’u Rwanda, ariko mu by’ukuri ikaba igikomeza! Amahirwe Kagame agira, ni uko u Rwanda ari agahugu gato, aribyo byatumye ashobora kwemeza abareba hafi ko intambara yarangiye mu Rwanda. Iyo u Rwanda ruza kungana n’ibindi bihugu, FPR na Ex FAR baba bakirwanira mu Rwanda, kuko Masisi na Walikale muri Congo barwanira, atari kure yarwo na gato. Noneho Kagame akirirwa abeshya abanyarwanda bo mu Rwanda imbere ko yarangije intambara, kuko bo batigerera aho ibera ngo babyimenyere!

Icyo abantu bagomba kumenya cyakora, ni uko n’ubwo abo bahutu bayimeneye amabanga kugirango ifate ubutegetsi, FPR yo ntabwo yakoresheje ayo mahirwe yari ibonye yo kubona abahutu bemera kuyegera mu kwunga abanyarwanda bya nyabyo, nk’uko yaje ibibeshya. Iyo Kagame na FPR babishaka, baba barunze abanyarwanda burundu, bahereye aho President Habyarimana yari abigeze, kuko we yari abigeze ahantu heza cyane. Ariko kubera ko FPR yari izanywe no kumara abanyarwanda, kubunga sibyo byari biyishishikaje. Iyo abahutu babimenya, ntawari kuyimenera amabanga.

Iyo genocide ya 1994 itegurwa n’abahutu, nta muhutu wari kuvugira neza abatutsi ba FPR kubwa MRND.

Nibyo koko, iyo abahutu baba aribo bateguye genocide yakorewe abatutsi, nta muhutu uba yaravugiye abatutsi neza kubwa MRND nk’uko byagenze. Aha rwose ndibuka abantu bamwe na bamwe bavugiye FPR cyane, ariko icyo bahembwe na FPR kikaba kizwi: Kwicwa, guhunga, gukeneshwa n’ibindi bibi byinshi ! Abo navuga ni nka Bwana Faustin Twagiramungu, Bwana Stanislas Mbonampeka waburaniye inkotanyi cyane, Madame Agathe Uwiringiyimana, Bwana Pasteur Bizimungu wanazisanze bagakorana, Colonel Alexis Kanyarengwe Inkotanyi zabeshye ko ari chairman wazo kandi chairman wazo yari azwi (Kagame)! N’abandi benshi …

Ikigaragara ni uko ukurikije uko aba bose byagiye bibagendekera, bigaragare ko aba bari bazi ko gushyigikira FPR ari ugushaka kuzana “democratie” koko nk’uko FPR yaje ibibeshya. Ntibaribazi neza “agenda” yayo nyayo, ndetse na “idéologie” yayo, kuko nk’uko byagaragaye, abantu ba FPR bari abandi bandi ! Icyabigaragaje, ni uko batigeze bashaka kwumvikana n’abanyarwanda baje basanga mu gihugu! Mwibuke ko na wa mu Géneral ukomoka muri Canada w’inshuti ya FPR Roméo Dallaire, yaje kwemeza ko Kagame n’ingabo ze za FPR baje mu Rwanda ngo bitwaye nka Hitler n’ingabo ze! Ibi ndumva twese abazi amateka ya Hitler twumva icyo bivuga, ko yabonye bari abagome nka Hitler n’ingabo ze! Uyu munya Canada yabyanditse mu gitabo yise “J’ai serré la main du diable”; kandi ntako atari yagize ngo avuge neza Kagame na FPR muri icyo gitabo!!! Ariko kubera ibibi byinshi Kagame na FPR bakoreye abanyarwanda, uyu Dallaire yasanze atarangiza igitabo cye cyuzuyemo ibinyoma, adashyizemo n’ukuri na gucyeya, arikwo kw’uko! Iby’u Rwanda na FPR ni birebire!

Mu gusoza, koko genocide yakorewe abatutsi mu Rwanda muri 1994 yarabaye. Ikindi kandi, ONU yarayemeje. Kuba rero iriya genocide yaremejwe na ONU, binavuga ko yateguwe, kuko genocide idashobora kuba yo, itarateguwe. Kuba rero harashize imyaka 20 iriya genocide yaraburiwe ibimenyetso by’abayiteguye, si uko badahari ! Abo bayishakiragaho ku mbaraga, ni abahutu, kandi batarayiteguye. Byarangiye kandi TPIR igaragaje ko atari bo bayiteguye kuko yabuze ibimenyetso byo kuyitegura ku ruhande rwabo. Ikibazo cyabayeho, ni uko aho ibimeneyetso byinshi byagaragaye byo kuyitegura, hirengagijwe nkana! Ibyo bimeneyetso, byagaragaye ku ruhande rw’abatutsi baturutse Uganda, maze ntibakurikiranwa kubera impamvu biboneka ko ari iza politique! Ubwo se nyine, aho ibimenyetso biboneka, ubwo sibo se bayiteguye? Kuki itahashakirwa kandi hari ibimenyetso bigaragara? Ubwo se si ukubakingira ikibaba hari ikindi?! Uretse ibyo ariko, n’ubundi byaragaragaraga ko iriya genocide itateguwe n’abahutu. Iyo bayitegura, ntibaba baricanye hagati yabo, baba baramaze abatutsi, ndetse ntibari no kwerekana imirambo y’abo bishe. Uretse ibyo kandi, ntibari gutegereza ko Kagame arinda kuboherereza abicanyi b’abatutsi bo kubigisha kuyikora. Ikindi kandi, abahutu ntibari kwemera ko abatutsi bakira ku butegetsi bwabo, ntibari guhanagurwaho icyaha cyo gutegura genocide, ndetse ntibari no kumenera amabanga FPR y’abatutsi, ikindi kandi nta muhutu uba yaravugiye neza abatutsi kubwa MRND. Mwumve rero banyarwanda banyarwandakazi, bavandimwe, “ntawuyoberwa umwibye, ayoberwa aho amuhishe”. Iriya genocide ntiyateguwe n’abahutu. Iriya genocide yateguwe na bamwe mu batutsi bavuye Uganda (FPR) barinze no kwohereza abigisha uko ikorwa (aba spécialistes mu gukora genocide), babonye idakozwe uko bo babyifuzaga!

Abanyarwanda, abahutu n’abatutsi twibaniraga neza bariya bahitamo kuza kudushwanisha batwica, ngo kugirango bakunde badutegeke. None se bavandimwe, ko “abishyize hamwe Imana ibasanga”, kandi “abishyize hamwe bakaba nta kibananira”, harabura iki koko ngo tuvudukane kariya gatsiko ka Kagame na bariya bavanye Uganda, ngo basubire iyo bavuye maze twisubirire muri ya mahoro benshi nzi neza ko dukumbuye, nduzi ko ari bo bayatubuza badukandamiza twe rubanda igoka?

Nitwinanirwa, ntituzagire abandi tubeshyera, nitwe tuzaba tudashaka kuvanaho kariya gatsiko gakomeje kwica abanyarwanda, kandi aricyo cyifuzo tumaranye igihe.

“Uhishira umurozi akakumara ku rubyaro.”

Niyomugaba Jean de la Paix.
Kigali – Rwanda.